Trong văn bản góp ý dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi,ệphộimuốntỷlệđóngbảohiểmvềmứccủanămtrướmạnh quỳnh 13 hiệp hội gồm: Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS), Hội Lương thực Thực phẩm TP HCM, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thuỷ sản (VASEP), Hiệp hội Sữa (VDA), Hiệp hội Da giày - Túi xách (LEFASO), Hiệp hội Bia – Rượu – Nước giải khát (VBA), Hiệp hội Thực phẩm Minh Bạch (AFT), Hiệp hội các Doanh nghiệp Mỹ tại Việt Nam (AmCham), Hiệp hội Gỗ và lâm sản VFA), Hiệp hội Chè (VITAS), Hiệp hội Nhựa (VPAS), Hiệp hội các nhà sản xuất xe máy Việt Nam (VAMM), Hội Mỹ nghệ và Chế biến Gỗ TP HCM, đánh giá, tỷ lệ đóng bảo hiểm xã hội tại Việt Nam rất cao.
Luật hiện hành cũng như dự thảo sửa đổi giữ nguyên tổng mức đóng bắt buộc vào các Quỹ Bảo hiểm xã hội (gồm 22% vào Quỹ Hưu trí tử tuất; 3% vào Quỹ Ốm đau thai sản và 0,5% vào Quỹ Tai nạn lao động bệnh nghề nghiệp); Quỹ Bảo hiểm Y tế 4,5%, Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp 2%.
Như vậy, lao động đóng góp 10,5% tiền lương tháng bình quân làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội (BHXH), chủ sử dụng đóng 21,5%, tổng cộng 32%.
Các hiệp hội tính toán với tỷ lệ đóng như trên và lương tối thiểu vùng điều chỉnh hàng năm, tổng mức đóng vào Quỹ BHXH năm 2022 đã cao gấp 10 lần so với năm 2007. So với khu vực và thế giới, mức đóng BHXH của chủ sử dụng lao động tại Việt Nam cũng cao hơn rất nhiều. Ví dụ, Malaysia là 16,5%, Ấn Độ 15,25%, Indonesia 10,26%, Thái Lan 5%, Bangladesh 0%.
"Hầu hết các nước này đều đóng BHXH trên nền đóng giống Việt Nam. Tại Thái Lan, nguồn quỹ BHXH cũng có sự đóng góp thêm từ Chính phủ", văn bản nêu.
Với Quỹ BHXH, các hiệp hội đề nghị giảm mức đóng xuống 20%, trong đó lao động 5% và chủ sử dụng 15% so với mức 25,5% như hiện hành. Với đề xuất trên, tổng tiền lương trích đóng vào các quỹ thành phần gồm Hưu trí tử tuất là 16%, Quỹ Ốm đau thai sản 3% và Tai nạn lao động bệnh nghề nghiệp 0,5%.
Đây là mức đóng của năm 2009 khi Luật BHXH 2006 còn hiệu lực. Luật thời điểm đó quy định từ năm 2010 trở đi, cứ hai năm một lần, lao động đóng thêm 1% mức tiền lương, tiền công vào Quỹ Hưu trí tử tuất cho đến khi đạt tỷ lệ 8% và chủ sử dụng đạt 14%.
Người dân rút Bảo hiểm Xã hội tại Bảo hiểm xã hội TP Thủ Đức cuối 2022. Ảnh: Thanh Tùng
Với Quỹ Bảo hiểm y tế(BHYT), luật hiện hành quy định lao động trích đóng 1,5% tiền lương và chủ sử dụng 3%, tổng cộng 4,5% tiền lương bình quân làm căn cứ đóng BHXH. Các đơn vị trên muốn giảm mức đóng xuống còn 3%, gồm lao động 1% và chủ sử dụng 2%.
Với Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp(BHTN), liên hiệp hội đề xuất giảm mức đóng của chủ sử dụng lao động xuống 0,5% và người lao động còn 0,5% thay vì mỗi bên đóng góp 1% như hiện hành. Cơ quan soạn thảo đồng thời nghiên cứu lộ trình giảm tiếp cho phù hợp thực tế.
Hiệp hội cho rằng quỹ kết dư khá nhiều, hơn 59.000 tỷ đồng tới cuối năm 2022. Mục đích của chính sách bảo hiểm thất nghiệp là giá đỡ cho lao động khi mất việc, đảm bảo an sinh nên khi kết dư lớn thì cần giảm mức đóng, điều chỉnh quỹ cho phù hợp.
Theo đề xuất của các hiệp hội thì mức đóng BHXH, BHYT, BHTN giảm xuống còn 24% so với 32% như hiện nay.
Các hiệp hội cũng cho rằng, cần xem xét tổng thể việc quản lý quỹ BHXH cũng như cách tính trượt giá, nền kinh tế vĩ mô nói chung để giảm tỷ lệ động hưng đảm bảo được lương hưu thực tế của lao động. Bởi tại thời điểm đóng vào quỹ, giá trị tiền của chủ sử dụng và lao động tại Việt Nam đóng không thấp.
Ngoài giảm mức đóng, 13 hiệp hội đồng thời đề xuất tính lại tỷ lệ hưởng lương hưu cho lao động về hưu sớm. Từ năm 2021, tuổi hưu của lao động tăng theo lộ trình cho đến khi nam đạt 62 tuổi vào năm 2028 và nữ đủ 60 tuổi vào năm 2035. Luật hiện hành quy định lao động được nghỉ hưu sớm tối đa 5 năm, song phải suy giảm khả năng lao động từ 61% đến dưới 81%. Song mỗi năm nghỉ hưu trước tuổi, lao động bị trừ 2% mức hưởng.
Các hiệp hội đánh giá quy định này không thực tiễn ở Việt Nam, bởi nhiều lao động đi làm và đóng BHXH sớm. Tuổi 50 – 55, sức khỏe họ giảm sút, không đủ khả năng đáp ứng công việc, khó tìm việc làm sau đó. Họ cũng có thời gian đóng BHXH đủ 20-30 năm.
Như vậy, cả về thời gian và số tiền đóng cho BHXH là đã đủ lớn. Nếu chờ đợi đến đủ tuổi nghỉ hưu, người lao động sẽ gặp khó khăn trong việc đảm bảo chi tiêu cuộc sống. Và việc để người lớn tuổi về hưu sớm cũng để trao cơ hội cho lao động trẻ có nhiều cơ hội việc làm hơn.
Điều bất hợp lý là lao động nghỉ hưu sớm bị trừ 2% mỗi năm kể cả khi họ đủ điều kiện, trong khi nếu đóng vượt trần thời gian hưởng lương hưu tối đa (nam trên 35 năm, nữ trên 30 năm BHXH) lại chỉ được nhận khoản trợ cấp một lần bằng 0,5 bình quân tiền lương đóng vào quỹ cho mỗi năm thừa. Vì thế, hiệp hội đề xuất không nên áp mức trần lương hưu 75% mà nên tính dựa trên tổng thời gian tham gia BHXH tương ứng.
Ví dụ, lao động nữ 55 tuổi và tham gia BHXH 35 năm, nhưng bị suy giảm khả năng lao động 61% nên quyết định về hưu sớm trong khi nếu đủ tuổi quy định phải là 57.
Theo cách tính hiện hành, người này sẽ không được hưởng lương hưu tối đa 75% mà chỉ hưởng mức 71%, bị trừ 4% do nghỉ sớm 2 năm. Ngoài ra, lao động nhận thêm trợ cấp một lần cho 5 năm đóng thừa là 2,5 lần bình quân tiền lương làm căn cứ đóng BHXH.
Nếu theo đề xuất của các hiệp hội, lao động nữ trên được hưởng lương hưu tối đa 75% cùng trợ cấp 1,5 lần bình quân tiền lương làm căn cứ đóng BHXH.
Tỷ lệ hưởng lương hưu tối đa của người Việt tới 75%, cao so với một số nước trong khu vực, song lương hưu bình quân thấp do nền lương tính đóng BHXH thấp. Với tiền đóng bình quân 5,7 triệu đồng như hiện hành, lương hưu của lao động nam chỉ đạt mức gần 2 triệu đồng và nữ khoảng 2,6 triệu đồng nếu giảm thời gian đóng BHXH xuống 15 năm.
Báo cáo tổng kết thi hành Luật Bảo hiểm xã hội giai đoạn 2016-2021, Bộ Lao động Thương binh và Xã hội chỉ ra tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc tăng không đáng kể, chỉ nhích dần theo lương tối thiểu vùng hàng năm.
Cơ quan quản lý chỉ ra tình trạng doanh nghiệp chẻ thu nhập, tách phụ cấp sang phúc lợi khác để không phải tính đóng BHXH. Quy định hiện hành khó tách bạch các khoản phụ cấp tính đóng BHXH với doanh nghiệp trả theo lương tối thiểu vùng, bởi mỗi nơi xây dựng thang bảng lương, phụ cấp, mức tiền khác nhau.
Nhiều doanh nghiệp tồn tại ba loại thu nhập: làm căn cứ đóng BHXH, loại để quyết toán và thu nhập thực tế. Có doanh nghiệp trưng hơn 100 loại phụ cấp lẫn phúc lợi và gần như không thể tính đóng BHXH.
Dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi dự kiến trình Quốc hội tại kỳ họp này, thông qua tháng 5/2024 và có hiệu lực từ 1/1/2025.
Hồng Chiêu - Đức Minh